Księstwo ziębickie w sztuce ostatnich stuleci

Simple item page
dc.abstract.enThe history of Münsterberg and the history of Ziębice – are they a single, coherent narrative-based story, or rather the history of two complete separate capitals of the same duchy? The conference title would suggest that the Duchy of Ziębice is still in existence today… yet is that the truth? This paper attempts to respond to the question of “images” impacting the perception of the duchy’s history. Consequently, analyses referenced herein focus on assorted phantasms and models of sacralising and mythologising the past, one frequently invented to benefit our contemporaries. The review begins with personifications of the Duchy of Ziębice. On the threshold of the mythical eighth hundredth anniversary of Ziębice’s existence, Felix Anton Scheffler depicted a personification of solid governance on a plafond (1735) at the University of Wrocław, the rendering accompanied by a description of the duchy’s imagery in the context of a classical topos of a land of plenty. In the 19th century, such imagery was associated with regional identity themes, opulently depicted in Franz Hartmann’s book Geschichte der Stadt Münsterberg in Schlesien (1907), illustrated by Ziębice-born artist Joseph Langer. This was also when ducal iconography was expanded to include something akin to an “ancestral cult”, i.e. a canon of imagined portraits of well-known residents of Ziębice. While Langer’s illustrations serve as mere allegories, paintings from the inter-war period – mainly by Alfred Gottwald – are extensive narratives, mythologising selected moments in the duchy’s history. They reflect the German society’s deprivation in the wake of World War I – and the groundswell of tendencies of spinning historical narratives out in the spirit of nationalism. Once Ziębice’s circumstances had changed after World War II, the need to transform historical narratives arose. Attempts were made to blot out the region’s history of “German” provenance, its underlying records designed in line with Nazi ideology – yet these post-war efforts were actually based on a similar method, the Piast (and therefore: proto-Polishness) history of lands incorporated into the Polish state continuously emphasised. Ziębice is thus most frequently associated with the Book of Henryków, the passage contained therein (“Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai”) considered the first known record in the Polish language. Thus arose the underpinning of the founding myth, proof of the land of Ziębice having been the cradle of our mother tongue. Post-war art remained under the forceful influence of “socialist realism”, its postulates realised in paintings by Wacław Brejter, the first post-war manager of the museum in Ziębice, and – primarily – in the gargantuan ceramic Piast Eagle Monument (1971) by Tadeusz Teller, the statue commemorating the Polish state’s millennium, and the “recovery of Western Borderlands by Poland”. During the post-1989 transformation of socialism into democracy, symptoms of embarrassment – if not idiosyncrasy – began surfacing on the one hand, accompanied on the other by emotions bordering on adoration of the region’s past. Change was exemplified in the translation into Polish, and publication of two editions of an abridged version of Franz Hartmann’s book (1992, 2023), and in converting the exhibit (1996) of the Museum of Household Appliances in Ziębice into a facility presenting Joseph Langer and Maxa Dürschke’s paintings alongside the ethnographic collection. These days, the past is most frequently revived in mediaeval attire, as proven by the success of Andrzej Sapkowski’s novel. He created a fantasy world of the duchy with a touch of humour, in response to demand for heart-pleasing compensation myths. Contemporary artistic realisations are mere attempts at creating a “mosaic” of historical quotations, a harmonious combination of isolated and occasionally tragic motifs, imprinted with German, Polish, Czech, Roma, and Jewish presence.
dc.abstract.plCzy historia Münsterbergu i historia Ziębic to jedna historia o zgodnej narracji czy też może jest to historia dwóch odrębnych stolic księstwa? Tytuł konferencji sugeruje, że księstwo ziębickie nadal funkcjonuje… Czy tak jest naprawdę? Artykuł stara się odpowiedzieć na pytanie, jakie „obrazy” wpływają na postrzeganie historii księstwa. Analizowane są więc rozmaite fantazmaty, modele uobecniania a nawet sakralizowania i mitologizowania przeszłości, która często bywa wynalazkiem na użytek współczesnych. Przegląd rozpoczynają personifikacje księstwa ziębickiego. Tuż przed mitycznym jubileuszem osiemsetlecia istnienia Ziębic Felix Anton Scheffler ukazał uosobienie dobrych rządów na plafonie (1735) w uniwersytecie wrocławskim. Wraz z tym przedstawieniem omawiane są wyobrażenia księstwa w kontekście klasycznego toposu krainy urodzajnej. W XIX wieku łączone one były z tematyką tożsamości regionalnej, która w pełni pojawia się w książce Franza Hartmanna Geschichte der Stadt Münsterberg in Schlesien (1907), ilustrowanej przez urodzonego w Ziębicach artystę Josepha Langera. Poszerzyła się wtedy ikonografia księstwa o swoisty „kult przodków”, tj. kanon imaginowanych portretów znanych ziębiczan. O ile ilustracje Langera spełniają rolę alegorii, o tyle prace malarskie powstające w okresie międzywojennym, głównie Alfreda Gottwalda, stanowią rozbudowane narracje, mitologizujące wybrane momenty z dziejów księstwa. Są one odzwierciedleniem zarówno zjawiska deprywacji społeczeństwa niemieckiego po I wojnie światowej, jak i narastających tendencji prowadzenia narracji historycznej w duchu nacjonalistycznym. Wraz ze zmianą sytuacji Ziębic po II wojny światowej, nastąpiła potrzeba przekształcenia narracji historycznej. Dzieje księstwa ziębickiego mające dokumentować – zgodnie z ideologią nazistowską – „niemiecką” proweniencję regionu, starano się teraz wymazać używając podobnej metody: podkreślano teraz piastowskość, a więc prapolskość ziem wcielonych do państwa polskiego. Ziębice najczęściej kojarzone są więc z Księgą henrykowską, w której zdanie „Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai” uważane jest za pierwszy zapis polskiej mowy, stanowiąc podwaliny mitu założycielskiego, dowodu na funkcjonowanie ziębickiej ziemi jako kolebki mowy ojczystej. Silny wpływ na sztukę powojenną miał „realizm socjalistyczny”, którego postulaty realizowały prace malarskie Wacława Brejtera, pierwszego powojennego kierownika muzeum ziębickiego, a przede wszystkim gigantyczny ceramiczny Pomnik Orła Piastowskiego (1971) Tadeusza Tellera, upamiętniający tysiąclecie państwa polskiego oraz „powrót ziem zachodnich do Polski”. Po roku 1989, w okresie transformacji, czyli zmiany struktury gospodarczej z komunizmu na demokrację, dostrzega się z jednej strony elementy zakłopotania, wręcz idiosynkrazji, z drugiej zaś pojawiają się emocje graniczące z uwielbieniem regionalnej przeszłości. Przykładem zmian jest przetłumaczenie na język polski i dwukrotne wydanie skróconej wersji publikacji Franza Hartmanna (1992, 2023), a także przekształcenie ekspozycji (1996) Muzeum Sprzętu Gospodarstwa Domowego w Ziębicach na placówkę eksponującą – obok zbiorów etnograficznych – malarstwo Josepha Langera czy Maxa Dürschkego. Obecnie przeszłość ożywiana jest najchętniej w średniowiecznym kostiumie, o czym przekonuje powodzenie powieści Andrzeja Sapkowskiego. Stworzył on niepozbawiony humoru, fantastyczny świat księstwa, dając odpowiedź na zapotrzebowanie istnienia krzepiących mitów kompensacyjnych. Współczesne realizacje artystyczne są próbą stworzenia „mozaiki” cytatów historycznych, harmonijnego połączenia odmiennych, czasami tragicznych wątków, naznaczonych obecnością społeczności niemieckiej, polskiej, czeskiej, romskiej i żydowskiej.
dc.affiliationAkademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie
dc.affiliationWydział Malarstwa
dc.conference.countryPolska
dc.conference.coveragenationwide
dc.conference.datefinish2022-10-08
dc.conference.datestart2022-10-07
dc.conference.placeZiębice
dc.conference.series700 lat Księstwa Ziębickiego. Konferencja naukowa w Muzeum Sprzętu Gospodarstwa Domowego w Ziębicach w dniach 7–8.10.2022 roku
dc.conference.seriesshortcut700 lat Księstwa Ziębickiego
dc.conference.weblinkhttps://www.ziebice.pl/asp/pl_start.asp?typ=13&menu=392&artykul=12655&akcja=artykul
dc.contributor.authorOrganisty, Adam
dc.contributor.editorKaczmarek, Romuald
dc.contributor.editorOrganisty, Adam
dc.date.accessioned2024-07-18T11:13:31Z
dc.date.available2024-07-18T11:13:31Z
dc.date.issued2024
dc.identifier.isbn978-83-921649-4-4
dc.identifier.urihttps://repozytorium.asp.krakow.pl/handle/asp/40257
dc.languagepl
dc.pbn.affiliationnauki o sztuce
dc.pubinfoZiębice
dc.publisher.ministerialMuzeum Domu Śląskiego w Ziębicach; Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego
dc.relation.bookPrzez historie i legendy. Spojrzenie na 700 lat księstwa ziębickiego. Materiały z konferencji naukowej w Muzeum Domu Śląskiego w Ziębicach w dniach 7–8.10.2022 roku
dc.relation.pages175–231
dc.rights.licenseCC-BY
dc.rights.shareShareYes
dc.subject.enThe Duchy of Ziębice
dc.subject.enArt of Recent Centuries
dc.subject.enFantasies of History
dc.subject.plksięstwo ziębickie
dc.subject.plsztuka ostatnich stuleci
dc.subject.plfantazmaty historii
dc.titleKsięstwo ziębickie w sztuce ostatnich stuleci
dc.typeMonographChapter
dspace.entity.typePublication